Blijf kritisch
Harm Kuipers en Ad Sitsen
Mensen schrikken vaak bij het horen van de diagnose kanker en krijgen daarna vooral behoefte aan informatie. Vaak willen ze, wanneer het kan, graag ook zelf iets doen om de behandeling te ondersteunen.
Internet maakt dat gemakkelijk, want er is van alles over behandelingen van kanker te vinden. Naast reguliere behandelingen en leefstijladviezen kan ook van alles worden gevonden over alternatieve behandelingen. Deze bieden vaak valse hoop, want allerlei aangeprezen pillen, poeders, supplementen en behandelingen zijn niet effectief tegen de kanker en bijna altijd moeten patiënten de kosten zelf betalen.
Internet lijkt op een rommelmarkt waar iedereen van alles op kan zetten
Internet, een rommelmarkt
Ofschoon internet veel goeds te bieden heeft, zijn er ook nadelen en soms gevaren. Internet lijkt op een rommelmarkt, waar iedereen zonder enige controle op juistheid, van alles op kan zetten. Beloftes die te mooi lijken om waar te zijn, zijn dat meestal ook. En wanneer er tegelijk producten worden gepromoot die direct via internet kunnen worden besteld, moet men extra op zijn hoede zijn. Een algemeen advies is om vooral websites te raadplegen van officiële instanties als Koningin WilhelminaFonds (KWF), de Prostaatkankerstichting, kanker.nl, thuisarts.nl, enz. Die sites geven in het algemeen goede, betrouwbare, en genuanceerde informatie.
Ook boeken kunnen onjuiste informatie bevatten
Persvrijheid is een groot goed, maar biedt ook charlatans, kwakzalvers en opportunisten de kans om halve waarheden en soms klinkklare onzin te verspreiden. Wanneer met wetenschappelijke termen wordt gestrooid klinkt het al snel plausibel. Dat is vaak schijn, want de informatie is vaak pseudowetenschappelijk. Het promoten en verkopen van dergelijke boeken is puur een verdienmodel, vooral gebaseerd op wanhoop en beperkte inhoudelijke kennis.
Alternatieve behandelingen bewust tegengewerkt?
Er wordt soms gezegd dat Big Pharma onderzoek naar alternatieve middelen tegenwerkt omdat ze anders zelf minder dure medicijnen zouden verkopen. Er wordt niet bij gezegd dat de producenten van de alternatieve producten wel zelf flinke winsten opstrijken en dat controle op kwaliteit van die producten ontbreekt. Diezelfde Big Pharma is belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe, werkzame medicamenten. Deze middelen moeten aan strenge kwaliteitscontroles voldoen en worden veelal vergoed door de zorgverzekeraars.
Worden publicaties over alternatieve behandelingen bewust tegengehouden?
Dat wordt soms beweerd, maar klopt niet. Publicaties die bij niet-reguliere behandelingen worden opgevoerd zijn vaak niet te controleren gevalsbeschrijvingen. Strenge kwaliteitscontrole ontbreekt en de opzet van de studie is vaak van matige of slechte kwaliteit. Dergelijke publicaties worden door wetenschappelijke tijdschriften dan ook afgewezen. Wetenschappelijke tijdschriften hanteren een strenge kwaliteitscontrole en leggen elk aangeboden artikel voor aan enkele experts, zonder dat die weten wie de auteurs van het artikel zijn (blinde peer-review). Alles wat niet aan de kwaliteitseisen voldoet wordt geweigerd voor publicatie. Om een idee te geven, meer dan 50% van alle door onderzoekers aangeboden artikelen naar wetenschappelijke tijdschriften wordt afgewezen, omdat het niet aan de kwaliteitseisen voldoet. Publicaties die niet in een erkend wetenschappelijk tijdschrift zijn verschenen en geen blinde peer-review hebben ondergaan, voldoen bijna nooit niet aan wetenschappelijke kwaliteitscriteria.
Alternatieve behandelingen moeilijk te onderzoeken?
Uit de alternatieve hoek wordt vaak beweerd dat alternatieve behandelingen zich niet lenen voor regulier wetenschappelijk onderzoek. Dat is onzin, want ook alternatieve behandelingen kunnen met gangbare wetenschappelijke methodes worden onderzocht. Wanneer bij goed opgezette studies werkzaamheid wordt aangetoond, zal het ook opgenomen worden in reguliere behandelingen. Is dat niet het geval, dan is effectiviteit simpelweg (nog) niet overtuigend aangetoond.
Sommige producten kunnen wel degelijk bijwerkingen geven en soms echt schadelijk zijn
Placebo-effect ook waardevol
Sommige patiënten proberen alternatieve behandelingen onder het motto ‘baat het niet, het schaadt ook niet’. Dat klopt helaas niet altijd. Sommige producten kunnen wel degelijk bijwerkingen geven en soms echt schadelijk zijn (Nieuws 14, 2015).
Ofschoon van alternatieve behandelwijzen geen significant effect op de kanker is gevonden, worden in enkele buitenlandse klinieken alternatieve of complementaire behandelingen aangeboden naast de reguliere behandeling. Dat gebeurt omdat het voor veel patiënten goed voelt om ook zelf iets kunnen doen ter ondersteuning van de behandeling. Veel patiënten blijken bijvoorbeeld voedings-technisch gezien niet optimaal te eten en door voedingsaanpassing komen ze in een betere voedingstoestand. En alleen daardoor al voelen ze zich vaak beter.
Een placebo-effect speelt ook vaak een rol. Wanneer een patiënt de verwachting heeft dat een behandeling (ook als dat niet meer is dan bijv. een capsule met wat poedersuiker), of een bepaalde voeding positief werkt, treden in de hersenen soms veranderingen op, waardoor de patiënt zich beter gaat voelen. Dit placebo-effect is ook een belangrijk mechanisme bij homeopathie en andere zogenaamde alternatieve behandelingen. Zich beter voelen, ook al is dat een placebo-effect, kan beslist een positief effect hebben op gevoel van welbevinden.
Gesprek over alternatieve behandelwijzen stokt vaak
Veel artsen reageren sceptisch wanneer patiënten naar alternatieve behandelwijzen vragen. De scepsis is meestal gestoeld op het ontbreken van een wetenschappelijk aangetoonde werking. Een pertinente afwijzing van dergelijke behandelingen maakt het voor patiënten vaak lastig om deze ter sprake te brengen. Hoewel van artsen verwacht moet worden dat zij onbewezen behandelmethoden afwijzen en patiënten daarover voorlichten, kan enige inhoudelijke kennis van alternatieve behandelingen de communicatie met de patiënt een stuk gemakkelijker maken. En bovendien kan de arts dan waarschuwen voor mogelijke en soms gevaarlijke bijwerkingen of interacties met andere gebruikte middelen.