Medicijnen innemen op de nuchtere maag of met voedsel
Ad Sitsen
Hoewel geneesmiddelen op verschillende manieren in ons lichaam kunnen komen en daar hun werking kunnen uitoefenen, komt het merendeel toch net als ons voedsel door de mond naar binnen.
Zij komen dan allereerst in de maag terecht. Dat roept de vraag op of het verschil maakt of je een geneesmiddel vóór, tijdens of na de maaltijd inneemt. Vaak maakt dat niet zoveel verschil maar het kan soms juist een groot verschil betekenen. Abirateron is een belangrijk geneesmiddel bij de behandeling van castratie-resistente prostaatkanker en bij dit middel maakt heel veel verschil of dat op de nuchter maag of tijdens de maaltijd wordt ingenomen.
Maagzuur en geneesmiddel
Indien de maag leeg is – op de nuchtere maag dus – wordt een ingenomen geneesmiddel in het algemeen betrekkelijk snel naar de dunne darm doorgesluisd. In een lege maag is er natuurlijk o.a. maagzuur en als het gaat om een geneesmiddel dat niet zo goed bestand is tegen maagzuur, is het voordelig om dat op de nuchtere maag in te nemen: het wordt dan veel sneller verder getransporteerd dan bij een volle maag en is dus korter aan het maagzuur blootgesteld.
Eenmaal in de darm gekomen wordt een geneesmiddel doorgaans snel geabsorbeerd waarna het in de bloedbaan terechtkomt. Daarbij kunnen zich ‘problemen’ voordoen. In de darmwand bevinden zich enzymen die sommige geneesmiddelen al meteen omzetten in andere stoffen die soms wel maar soms ook niet meer werkzaam zijn. Vrijwel al het bloed dat van de darmen afkomstig is en de lever van voedingsmiddelen voorziet stroomt eerst door de lever voordat het de algemene bloedcirculatie bereikt.
In de lever worden geabsorbeerde voedingsbestanddelen gebruikt voor allerhande nuttige doeleinden. Maar er wordt ook bekeken of er andere misschien minder gewenste stoffen zijn en of die misschien moeten worden verwijderd. Dit is voor sommige geneesmiddelen een hindernis, want net als in de darmwand zijn ook daar enzymen die het op geneesmiddelen voorzien kunnen hebben om die als het ware te vangen en onwerkzaam te maken.
Kneden en mengen in de maag
Sommige middelen (vooral als die goed in vet oplosbaar zijn) worden op deze wijze voor een groot deel al onwerkzaam gemaakt, andere (vaak goed in water oplosbaar) ondervinden er echter geen of weinig last van. In het bloed gekomen wordt het geneesmiddel vervoerd door het hele lichaam, het kan dan zijn werking ontplooien.
Na verloop van tijd wordt het middel door de nieren in de urine uitgescheiden of in de lever omgezet in andere verbindingen, de zogenoemde metabolieten, die vervolgens ook in de urine terecht komen of door de lever in de gal worden uitgescheiden en met de ontlasting het lichaam verlaten. Net als mogelijk niet geabsorbeerde resten van het ingenomen geneesmiddel.
Indien de maag gevuld is wordt het aanwezige voedsel gekneed en gemengd met maagsap voordat het naar de darmen wordt getransporteerd. Ook is de doorbloeding van maag, darmen en lever sterk toegenomen net als o.a. de vorming van maagzuur. Dat betekent voor een geneesmiddel vaak dat het langer aan de inwerking van zuur is blootgesteld en langzamer verder wordt vervoerd en geabsorbeerd. Dat kan gunstig zijn omdat daardoor de maximale concentratie in het bloed langzamer en later wordt bereikt – met soms bijvoorbeeld minder bijwerkingen als gevolg. Na absorptie is de loop der gebeurtenissen niet anders dan hierboven beschreven.
Mogelijke overdosering
De bijsluiters van geregistreerde geneesmiddelen (de zogenoemde Samenvatting van de productkenmerken) bevatten vrijwel altijd gegevens betreffende de invloed van voedsel op de absorptie van de betreffende geneesmiddelen. De bijsluiter van abirateronacetaat (Zytiga®) bevat ook dergelijke gegevens en het is interessant en belangrijk om die te bekijken.
Er staat onder andere in dat de toediening van abirateronacetaat (dat eenmaal in het lichaam snel wordt omgezet in abirateron dat de antitumorwerking heeft) met voedsel tot een wel tienmaal hogere blootstelling aan abirateron kan leiden. Er is dus een sterke invloed van voedsel in de maag op de absorptie en die is bovendien nog afhankelijk van de hoeveelheid vet die het voedsel bevat.
De blootstelling na inname met voedsel kan dus leiden tot sterk verhoogde en wisselende blootstelling – in feite mogelijk een overdosering – en dat kan heel ongunstig zijn. Het advies is dan ook om abirateronacetaat op de nuchtere maag in te nemen.
Promotieonderzoek
Vorig jaar promoveerde Merel van Nuland op onderzoek naar een verband tussen concentraties van abirateron in het bloed en de effectiviteit ervan bij mannen met castratie-resistente prostaatkanker. Zij nam bij 62 patiënten bloedmonsters af vlak voordat de volgende dosis werd ingenomen. Dat is het bloed met de zogenaamde dalconcentratie.
Op grond van de mate waarin de PSA daalde werden deze mannen gekenmerkt als responder (dus met een goede daling) of non-responder (dus met minder goede of geen daling). Nu bleek dat de non-responders gemiddeld een lagere dalconcentratie hadden dan de responders.
Met andere woorden, een hogere dalconcentratie geeft een beter behandelingsresultaat dan een lagere. In een vervolgonderzoek werd abirateronacetaat met een lichte maaltijd ingenomen. Dit leidde tot een ongeveer driemaal hogere dalconcentratie van abirateron die dus werkzamer zou kunnen zijn – maar ook tot meer wisseling van deze dalconcentraties. Er traden niet meer bijwerkingen op.
Altijd meten
Vanuit financieel oogpunt is dit natuurlijk van groot belang. Zytiga® is een duur geneesmiddel en aldus kan de blootstelling en de werkzaamheid worden verhoogd zonder dat de dosering behoeft te worden verhoogd en dat zonder extra kosten.
Hoewel dit heel interessant en belangrijk onderzoek is betekent dit nu niet dat iedereen die abirateronacetaat gebruikt dit middel nu met voedsel moet gaan innemen. Wel dat als de PSA-daling tegenvalt, gekeken kan worden of de dalconcentraties niet aan de lage kant zijn. Als dat zo zou blijken te zijn, dan kan worden overwogen om dit middel met een lichte maaltijd in te nemen met regelmatige meting van de dalconcentraties. Maar doe dit nooit op eigen houtje, overleg zonodig met uw uroloog en/of oncoloog. Er moet altijd gemeten worden hoe het zit met de dalconcentraties van abirateron!
Bron
Nuland, Merel van. Dalspiegel abirateron voorspelt effect therapie. Pharm Weekbl 2020;156:25-8.
Samenvatting van productkenmerken. Zytiga®. (zie https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl