Online adaptief bestralen heeft de potentie om patiënten met prostaatkanker bij Medisch Spectrum Twente (MST) sneller en met minder kans op bijwerkingen te helpen*. De dagelijkse behandeling kan zonder verlies in precisie in een kwartier plaatsvinden. Nieuwe, slimme technieken maken dat mogelijk.
De afdeling Radiotherapie kwam zo’n drie jaar geleden voor de vervanging van een van de bestralingsapparaten uit bij Varian. Deze fabrikant van apparatuur en software voor radiotherapie beloofde met haar nieuwe bestralingssysteem Ethos® therapy zowel de voorbereiding als de duur van een radiotherapiebehandeling sterk te kunnen reduceren.
Meer tijd voor patiënten
In februari 2020 startte MST met de eerste online adaptieve bestralingen. Een toelichting op de aanpak:
Voorafgaand aan een behandeling wordt een radiotherapieplan opgesteld. Dit plan moet dagelijks worden aangepast aan veranderingen in de anatomie. De prostaat ligt namelijk niet altijd netjes op dezelfde plek; de positie en vorm variëren van dag tot dag, omdat deze bijvoorbeeld kantelt door een vollere blaas. Bestralingsdeskundige Liselotte Ten Asbroek: ‘Dat kostte een dag en dan kon de anatomie van de patiënt alweer veranderd zijn.’
Om zeker te zijn dat de tumor elke keer goed geraakt wordt, moeten artsen elke keer óf een iets ruimere positie-onzekerheid accepteren in de voorbereiding óf het bestralingsplan bijstellen. Met Ethos therapy is de prostaat niet alleen goed te zien; het systeem kan ook in enkele minuten de contouren van omliggende gezonde organen aanpassen en dosisverdelingen herberekenen.
Ten Asbroek: ‘Vervolgens controleren wij dit en maakt het apparaat geautomatiseerd in twee minuten een nieuw bestralingsplan. Doordat Ethos therapy ons werk uit handen neemt en wij minder op het apparaat hoeven te letten, kunnen wij onze patiënten meer aandacht geven, in de breedste zin van het woord. Bovendien is de behandeling nu veel rustiger, omdat het apparaat stiller is en er minder zichtbaar bewegende onderdelen zijn.’
Minder kans op bijwerkingen
Het grootste voordeel voor patiënten is de winst in het genezingsproces, legt Anand Bhawanie, radiotherapeut-oncoloog, uit. ‘We streven ernaar de stralingsdosis veel beter te verdelen, waardoor we de tumor een hardere klap kunnen geven terwijl omliggende organen en weefselstructuren zoveel als mogelijk gespaard blijven.’ Dit met het doel de kans op genezing met minimale bijwerkingen te vergroten.
‘Op maar een paar millimeter van de prostaat liggen de dikke darm en de blaas. Die kunnen best wat straling aan, maar boven bepaalde waarden kan dat leiden tot bijwerkingen zoals diarree, bloed in de ontlasting en vaker plassen. Soms konden de plasklachten zo heftig worden dat een patiënt tijdelijk een katheter nodig had. Dankzij online adaptief bestralen en de betere beeldkwaliteit kunnen we veel nauwkeuriger rekening houden met de beweeglijkheid. En daarmee het bestralingsgebied veel preciezer krijgen. Met de snelheid van de behandeling krijgt de tumor ook minder kans om tussendoor een andere positie in te nemen. Dit zien we ook daadwerkelijk terug tijdens de bestralingen’.
Horrorverhalen
Afdelingsmanager Radiotherapie André Doldersum: ‘De haarscherpe beeldkwaliteit van de Cone Beam CT-scan van Ethos therapy in combinatie met kunstmatige intelligentie (AI) in de software eromheen, zetten de deur open naar een nieuwe aanpak van radiotherapie.’
Bhawanie: ‘Tot voor kort was het ook noodzakelijk om goudmarkers in de prostaat te implanteren, om de positie van de prostaat tijdens de bestralingen te visualiseren. Risico’s hiervan waren infectiegevaar en nabloedingen. Daarnaast moesten patiënten die bloedverdunners gebruikten, hiermee tijdelijk stoppen. Met Ethos therapy hebben we de goudmarkers in bijna alle gevallen niet meer nodig. Patiënten zagen nog wel eens af van bestraling, wellicht om vroegere horrorverhalen van familie of vrienden, maar met dit soort nieuwe technieken nemen we in het gehele traject veel van de ongemakken weg.’
Andere doelgebieden
Inmiddels is de bedrevenheid dusdanig gevorderd dat de meeste behandelingen al sneller gaan dan het beloofde kwartier. Onlangs bestraalde MST 24 mannen met prostaatkanker op één dag met deze radiotherapietechniek. Dat was wereldwijd nog niet eerder vertoond.
Klinisch fysicus Erik Van Dieren: ‘We hebben er bewust voor gekozen om online adaptief bestralen eerst in te zetten voor patiënten met prostaattumoren, omdat die bij ons een grote groep vormen. Nu we daarin gespecialiseerd zijn, krijgen inmiddels alle prostaatkankerpatiënten die in aanmerking komen voor radiotherapie deze behandeling.’ Die keuze maakt dat vanuit de Verenigde Staten, Dubai, Thailand, Australië en Europa collega-artsen en -specialisten nu naar MST kijken.
MST gebruikt deze techniek inmiddels ook voor andere doelgebieden in de onderbuik zoals blaas en gynaecologische tumoren, vertelt André Doldersum.
Onderscheid
Als het gaat om innovaties onderscheidt MST zich met name door de slagvaardige aanpak. Doldersum tot slot: ‘Dat komt door de vrijheid die hierin wordt gegeven, onze pragmatische bedrijfscultuur en door de afdeling zelf die hier nadrukkelijk op stuurt. Door die aanpak komen innovatieve behandelingen snel binnen handbereik van patiënten en leveren we het bewijs dat innovatieve radiotherapie niet alleen is voorbestemd voor grote, academische ziekenhuizen.’
Referentie: *Zwart LGM, Ong F, Ten Asbroek A, Van Dieren EB, Koch SA, Bhawanie A, et al. Cone-beam computed tomography-guided online adaptive radiotherapy is feasible for prostate cancer patients. Phys Imag Radiat Oncol 2022;22:98-103. https://doi.org/10.1016/j.phro.2022.04.009