Deel 2: Hoe ontstaat het?
Aart J. van Dijk
In Nieuws 34, maart 2020 is het artikel Penisverkorting na een radicale prostatectomie gepubliceerd in het blad NIEUWS. Daarbij is antwoord gegeven op vraag 1: Komt het voor dat na een radicale prostatectomie (RP) soms sprake is van een penisverkorting?
Het antwoord luidde: Op basis van voorbeelden uit zowel binnenland als buitenland kan de vraag bevestigend worden beantwoord! In dit artikel wordt antwoord gegeven op vraag 2. Alvorens daarmee te starten eerst nog een interessante aanvulling op deel 1. Het betreft het artikel Prospective analysis of penile length changes after radical prostatectomy [1]. Dit artikel bespreekt een aantal artikelen over dit onderwerp en heeft 24 referenties.
Vraag 2: Als er sprake is van penisverkorting, hoe komt deze dan tot stand?
De Ziekenhuisgroep Twente (kortweg ZGT) heeft in 2019 het fraaie boekje De Prostaatkanker Gids [2] gepubliceerd. Het bevat artikelen van artsen, verpleegkundigen en patiënten. De urologen Saskia Stomps en Herman Roelink hebben op pagina 21 van het boekje een artikel geschreven onder de kop Een stukje plasbuis redden [3]. Daarin staat: ‘Simpel gezegd houdt de nieuwe techniek in dat we een stukje plasbuis uit de prostaat pellen voor we de prostaat verwijderen. Je redt als het ware een paar centimeter plasbuis, die bij de operatie heel belangrijk zijn. Dat extra stukje maakt namelijk dat je een betere aansluiting kunt maken van de plasbuis op de blaas, met minder risico dat je de sluitspier beschadigt.’
Dat is aanleiding om ZGT de volgende vragen te stellen:
- Heeft u weleens van patiënten gehoord dat zij van mening zijn dat er bij hen sprake is van penisverkorting na een radicale prostatectomie (RP)?
- Zo ja, bent u het daarmee eens?
- Heeft u een mening/idee waardoor zo’n penisverkorting na een RP tot stand komt?
- Bent u van mening dat deze plasbuis sparende techniek de eventuele penisverkorting vermindert?
De vragen zijn beantwoord door uroloog Saskia Stomps.
Is er soms sprake van penisverkorting?
‘Het is zeker zo dat er soms penisverkorting kan optreden na een prostaatverwijdering.
Dat heeft twee oorzaken. De penis heeft een eigen “rust” lengte en een lengte die groter wordt bij meer doorbloeding (erectie). De prostaatverwijdering kan effect hebben op beide lengtes.
1: effect op de rust lengte.
Het is belangrijk om vast te stellen dat als patiënten over hun penisverkorting praten zij het hebben over het zichtbare, uitwendige deel van de penis.
Waardoor komt zo’n penisverkorting tot stand?
‘Boven het inwendige deel van de penis zit de prostaat en daarboven de blaas (zie afbeelding 1).
Als de prostaat verwijderd wordt, haal je daarmee het stukje plasbuis dat in de prostaat zit ook weg. De lengte van dat stukje plasbuis hangt af van de grootte van de prostaat. Meestal is dat een aantal cm. Om de verbinding dan weer te maken van de rest van de plasbuis aan de blaas maak je de blaas met hechtingen weer aan de plasbuis vast. Zoals in afbeelding 2 getekend is zie je dat de blaas flexibel is en naar beneden getrokken kan worden en daarmee de grootste afstand tot aan de plasbuis overbrugt. Maar het is ook zo dat de plasbuis (meestal gelukkig in beperkte mate) wat naar binnen getrokken kan worden, zeker als de prostaat wat groter was en de afstand om te overbruggen dus ook wat groter. Dan trek je met de plasbuis dus ook de penis iets naar binnen toe. De penis zelf wordt dan niet korter maar het stuk dat aan de buitenkant zichtbaar is wel. Voor het oog kan hij dus inderdaad iets korter zijn.’
Vermindert de plasbuis sparende techniek een eventuele penisverkorting?
‘De plasbuis sparende techniek die wij toepassen heeft naast de gunstige uitwerking op de c
2: effect van de vulling van de penis.
‘Elke penis wordt iets groter en langer door de doorbloeding ervan. In rust is er een bepaalde doorbloeding en in erectie wordt die doorbloeding extra gestimuleerd. Afhankelijk van de kanker kunnen de zenuwen van de erectie beter of minder goed gespaard worden. Als de zenuwen van de erectie niet gespaard kunnen worden is er geen extra vulling (voor erectie) meer te verwachten. De doorbloeding van de penis kan ook in rust iets minder zijn en daarmee de vulling en lengte/breedte ook.’
De plasbuis sparende techniek in relatie tot urine-incontinentie
‘Urine-incontinentie is een hele nare complicatie van deze operatie. Daarom zijn collega uroloog Herman Roelink en ik op zoek gegaan naar de mogelijkheden om het risico hierop te verminderen. We hebben een techniek die in Duitsland wordt gebruikt bij de open (niet met de robot) prostaat verwijdering aangepast zodat we hem bij de robot konden gebruiken.
We zijn in 2017 begonnen met de plasbuis sparende techniek en hebben vrijwel meteen gemerkt dat het een ongelofelijk verschil uitmaakte voor de incontinentie. Wij voeren deze operatie ongeveer 150-170 keer per jaar uit. Voorheen zaten we met 15% incontinentie na 1 jaar netjes op het landelijk gemiddelde (dat was in 2017 18% voor heel Nederland). Inmiddels zitten wij op ongeveer 2 % incontinentie 1 jaar na de operatie, wat natuurlijk heel veel verschil maakt.
Ook op de korte termijn hebben we een enorm verschil opgemerkt. Zo hebben meer dan de helft van de patiënten na enkele dagen al geen verbandmateriaal meer nodig en zes weken na de operatie heeft nog maar 20% verbandmateriaal nodig.
We hebben hier onlangs een wetenschappelijk artikel over geschreven dat voor publicatie is ingestuurd [4].’
Samenwerkingsverband
‘Wij zitten (naast het Santeon samenwerkingsverband) in een regionaal kwaliteitsnetwerk met alle prostaatklinieken in Noord Oost Nederland (SPONN: Samenwerkende Prostaatkankercentra Oost en Noord Nederland) en in die klinieken wordt de techniek nu toegepast met vergelijkbare verbetering.’
Erecties en orgasmes
Vraag van Aart van Dijk aan Saskia Stomps: ‘Wellicht kun je mij ook inzicht geven in een ander onderwerp dat ik nog voor de PK-patiënten wil uitzoeken. Na mijn operatie in januari 2012 waren de erecties verdwenen, je collega Cornel had mij in 2011 daar tijdens een telefonisch second opinion gesprek al voor gewaarschuwd. Gelukkig konden mijn vrouw en ik ons goed aanpassen aan de nieuwe situatie. Tot mijn verrassing en genoegen bleek ik nog orgasmes te kunnen krijgen. Dat is natuurlijk erg fijn. Dr. Klaver van de Anser prostaatoperatiekliniek heeft een keer tijdens een presentatie voor verpleegkundigen gezegd dat (gebrek aan) erecties en orgasmes elkaar niet in de weg zitten omdat het gescheiden systemen betreft. Hoe zit dat?’
Saskia Stomps: ‘Wat betreft erecties en orgasmes: het is inderdaad zo dat de zenuwbanen die verantwoordelijk zijn voor de erectie via een ander systeem verlopen dan de zenuwen van het orgasme. Die van het orgasme blijven over het algemeen gespaard.’
Orgasme (of klaarkomen) is het gevoel van plezier en ontspanning dat ontstaat in de hersenen. Het is een resultaat van stimulatie van zeer gevoelige en opwindende (erogene) zones waarin veel gevoelszenuwen zitten. Het is niet noodzakelijk om een erectie of een zaadlozing te hebben om een orgasme te kunnen krijgen [5].
Bronnen
- Boback M. Berookhim, Christian J. Nelson, et all, Prospective analysis of penile length changes after radical prostatectomy, BJU International 2013, John Wiley & Sons
- Gerd-Jan Molijn e.a., De Prostaatkanker Gids, Ziekenhuisgroep Twente, 2019
- Saskia Stomps en Herman Roelink, Een stukje plasbuis redden, In: De Prostaatkanker Gids, blz. 21
- Saskia Stomps en Herman Roelink, Verbetering van continentie door urethrasparende robot-geassisteerde laparoscopische prostatectomie, Verschijnt binnenkort in het Nederlands Tijdschrift voor Urologie
- Aart J. van Dijk, Orgasme zonder Paulus, De vierdaagse lopen met een luier aan, Ik kan je vertellen, dat is geen pretje! In: Magazine RADAR+, Mannen special, 1 april 2021, blz. 77
- Prostaatkankerstichting, Het prostaatkankerlogboek, januari 2016, blz. 31
- Anser prostaatoperatiekliniek, Patiënteninformatie: verwijderen van de prostaat (radicale prostatectomie), blz. 6