Jaarlijks krijgen 13.000 mannen te maken met prostaatkanker. Wat daarbij nog te weinig bekendheid heeft, is dat de behandeling osteoporose als bijwerking kan hebben. Verpleegkundig specialist Marsha van Oostwaard vertelt hoe dit zit.
Hoe komt het dat mannen met prostaatkanker vaak te maken krijgen met osteoporose?
“De osteoporose heeft bij hen niet met de kanker te maken, maar met de behandeling. Veel mannen met prostaatkanker krijgen een anti-hormoontherapie die de aanmaak en werking van het mannelijk hormoon testosteron remt. Prostaatkankercellen groeien namelijk door testosteron, dus als je dat hormoon wegneemt of sterk vermindert, dan behandel je daarmee de kanker. Maar als je een belangrijk hormoon uit het lichaam wegneemt, of de spiegel heel laag maakt, dan kan dat allerlei gevolgen hebben. Een van die gevolgen is dat er botontkalking kan ontstaan, en daardoor wordt de kans groter dat iemand een bot breekt.”
Krijgen alle patiënten met prostaatkanker deze antihormoontherapie?
Dat geldt voor ongeveer een op de twee prostaatkankerpatiënten. De therapie wordt soms gegeven als toevoeging bij een andere therapie tegen prostaatkanker, soms bij uitgezaaide prostaatkanker, soms om de werking van de bestraling te versterken en soms als de prostaatkanker toch weer terugkomt na een operatie of bestraling. Ook de duur van de antihormoontherapie kan erg verschillen, van zes maanden tot enkele jaren. Dus de risico’s verschillen ook per patiënt, maar we weten wel dat in het eerste jaar van de hormoonbehandeling, een man gemiddeld 5 procent bot verliest. En wat eenmaal weg is, komt nooit meer terug.
Wat is het risico van de osteoporose voor deze mannen?
De botten maar ook de spieren verzwakken door de antihormoonbehandeling. Dat betekent dat de lichaamskracht en het evenwicht verminderen en dat de kans op een botbreuk groter wordt. De impact van zo’n botbreuk, zeker als het om een ruggenwervelfractuur of een heupbreuk gaat, is enorm groot. Ik zeg vaak: `Als je iets breekt tijdens je kankerbehandeling, heeft dit een enorm negatief effect op je kwaliteit van leven.’ Daarom is de behandeling van osteoporose zo belangrijk.
Zien deze patiënten zelf het risico van de osteoporose in?
Niet altijd. Ten eerste zijn ze al erg bezig met de kanker, en dan nog een ziekte erbij is dan wel erg veel. Maar ook heeft osteoporose nog altijd het imago van een ziekte van oude vrouwen. Daarnaast voelen ze zich vaak nog fit aan het begin van de behandeling, en brengt de osteoporose ook geen klachten mee. Je voelt niet dat tijdens een jaren durende behandeling je botten steeds zwakker worden, tot je een keer een bot breekt.
Overigens geldt dat ook voor de urologen. Zij zijn natuurlijk gericht op het behandelen van de kanker, en dan valt de osteoporose vaak een beetje tussen de wal en het schip. Daarom zijn we met de werkgroep oncologie van de V&VN VS, de beroepsvereniging van verpleegkundig specialisten, bezig om daar meer bewustzijn over te kweken. Wij vinden dat alle mannen met prostaatkanker recht hebben op de `Bone Talk’, een gesprek over hun botten.[zie kader]
Hoe ziet de osteoporosebehandeling van prostaatkankerpatiënten eruit?
Patiënten bij wie de botsterkte laag is krijgen medicatie: bisfosfonaten of denosumab, net zoals bij `gewone’ osteoporose voorgeschreven wordt. Maar ook moet de arts, de verpleegkundige of de verpleegkundig specialist in kaart brengen welke risicofactoren er bij de patiënt bestaan. Er zijn factoren die je zelf kunt aanpakken, zoals roken en drinken, te weinig calciuminname en te weinig beweging. De patiënt moet weten hoe belangrijk het is om hiermee aan de gang te gaan, en zo het risico op een botbreuk te verminderen. Daarnaast zijn er risicofactoren die niet behandelbaar zijn, zoals een eerdere botbreuk, een laag lichaamsgewicht, reuma, COPD, prednisongebruik. Mannen voor wie dit geldt, moeten extra in de gaten gehouden worden door het ziekenhuis.
Wat kun je zelf doen als prostaatkankerpatiënt?
Let op dat je aan het begin van de antihormoonbehandeling een DEXA-scan krijgt, en pak je behandelbare risicofactoren aan. Dus zorg dat je goed eet, met voldoende calcium, en dat je goed beweegt om je botten zo sterk mogelijk te houden. Zo houd je het risico op een ernstige botbreuk zo laag mogelijk.
Lees ook het verhaal van Peter Keijsers (69) over osteoporose bij prostaatkanker >>
Goede osteoporosezorg voor prostaatkankerpatiënten
Aan het begin van de antihormoonbehandeling bij prostaatkanker vindt lang niet altijd een DEXA-scan plaats, hoewel nationale en internationale richtlijnen zeggen dat dat wel het geval zou moeten zijn. Ook is er bij behandelend artsen vaak niet genoeg aandacht voor het risico dat de patiënt loopt om osteoporose te krijgen. De werkgroep oncologie van de V&VN VS, de beroepsvereniging van verpleegkundig specialisten, geeft daarom verpleegkundig specialisten hier scholing over en helpt hen een zorgpad op te zetten. Marsha van Oostwaard is lid van de werkgroep en werkt als verpleegkundig specialist bij het ziekenhuis VieCuri Medisch Centrum in Venlo. Ze beschrijft hoe het zorgpad er daar uitziet: “De urologieverpleegkundigen zorgen ervoor dat mannen met prostaatkanker in het zorgpad komen. Dat betekent dat ze niet alleen bij urologie onder behandeling zijn. Ze krijgen ook bij het centrum metabole botaandoeningen, waar ik ook werk, een botdichtheidsmeting en er wordt een inventarisatie van hun risicofactoren gemaakt. Daarna blijven we ze langdurig volgen, afhankelijk van hoe hoog het risico is dat ze osteoporose krijgen.”
Prostaatkanker en osteoporose in het kort
- Ongeveer een op de twee mannen met prostaatkanker krijgt tijdens de behandeling antihormonale therapie.
- De antihormonale therapie remt de aanmaak en werking van het mannelijk hormoon testosteron.
- Een van de bijwerkingen van dit antihormonale middel is dat het osteoporose kan veroorzaken, daardoor worden de botten zwakker.
- Een andere bijwerking is dat de spieren verslappen.
- Hierdoor wordt het risico op vallen en op gebroken botten groter.
- Vooral een heupbreuk of een wervelbreuk kan een grote impact op de kwaliteit van leven hebben.
In het artikel staat ook een kader over de Prostaatkankerstichting.
Bron: Bot in Balans, september 2022, magazine van de Osteoporose Vereniging, door Annette Zeelenberg
Bekijk het originele artikel met extra informatiekaders in Bot in Balans >>