Bij prostaatkanker zijn verschillende behandelingen mogelijk. Niet iedereen met prostaatkanker krijgt dezelfde behandeling, dit hangt onder andere af van het stadium. Samen met uw arts bespreekt u wat in uw situatie de beste behandeling is.
Een behandeling heeft vaak bijwerkingen of gevolgen voor later. Vraag daarom naar de voordelen en de nadelen van de behandeling en geef aan wat belangrijk voor u is.
Behandeling van lokale prostaatkanker
Bij een tumor die alleen in de prostaat zit, zijn de volgende behandelingen mogelijk: operatieve verwijdering van de prostaat, inwendige bestraling en uitwendige bestraling. Daarnaast is het mogelijk de ziekte actief te volgen en niet direct met een behandeling te beginnen.
Als de tumor ook buiten de prostaat groeit, is het mogelijk om de prostaat met een operatie te verwijderen en ook de lymfeklieren om de prostaat heen te verwijderen. Een andere optie is uitwendige bestraling in combinatie met hormonale therapie.
Er is dus keuze uit een aantal behandelingen. Ze hebben hun eigen voordelen en nadelen. Ook zijn de bijwerkingen en kans op langetermijngevolgen anders. Er zijn keuzehulpen beschikbaar die ondersteunen bij het kiezen van een behandeling. Lees meer over de keuzehulpen verderop op deze pagina.
Bekijk de video met uitleg over het wegnemen van de lymfeklieren rondom de prostaat om te onderzoeken of er mogelijk uitzaaiingen zijn:
Behandeling van teruggekeerde prostaatkanker
Is de prostaatkanker teruggekomen? Dan hangt de behandeling af van de uitgebreidheid van de tumor en welke behandelingen er eerder zijn geweest.
Reportage ‘Wat als het PSA weer oploopt?’
In deze reportage uit mei 2022 gaan we op bezoek bij het Reinier Haga Prostaatkankercentrum in Delft. We gaan op zoek naar antwoorden op vragen als: ‘Hoe meet je PSA en wat betekent het als het PSA weer oploopt?’.
Daarnaast bespreken we mogelijke behandelopties en hoe je daar als patiënt samen met je arts een keuze in maakt. En we horen van twee ervaringsdeskundigen hoe zij een oplopend PSA ervaren.
Correctie: In deze video vertelt de radiotherapeut dat een PSMA-PET scan in het Reinier Haga Prostaatkankercentrum kan worden gemaakt bij een PSA-waarde vanaf 0,12. Dit is niet juist. De scan kan pas worden gemaakt bij een PSA-waarde vanaf 0,20.
U kunt ook alleen het deel over oplopend PSA na een prostaatverwijdering of het deel over oplopend PSA na hormoontherapie bekijken.
Behandeling van uitgezaaide prostaatkanker
Bij uitgezaaide prostaatkanker is genezing niet meer mogelijk. Het doel van de behandeling is het remmen van de ziekte en het verminderen van klachten. Bij uitgezaaide prostaatkanker bestaat de behandeling meestal uit hormonale therapie. Soms kan de hormonale therapie gecombineerd worden met bestraling.
Zijn bij de diagnose uitzaaiingen gevonden? Dan kan de arts voorstellen de hormonale therapie te combineren met chemotherapie of een nieuwe vorm van hormonale therapie.
Video behandelingen uitgezaaide prostaatkanker
Stichting Duos heeft in 2019 een video gemaakt over uitgezaaide prostaatkanker: welke behandelingen zijn er? Wat is ADT (hormoontherapie) en wat zijn de bijwerkingen? Twee patiënten vertellen. Duidelijk wordt dat een behandeling ook is gebaseerd op persoonlijke beslissingen.
Behandeling van castratie-resistente prostaatkanker
De meeste prostaatkankers reageren na 1 tot 3 jaar niet meer op hormonale therapie. Het PSA gaat dan weer stijgen. De tumor is dan resistent geworden voor hormonale therapie. Dit heet castratie-resistente prostaatkanker, afgekort CRPC. Verschillende behandelingen zijn mogelijk: chemotherapie, nieuwe vormen van hormonale therapie en radioactief radium.
Reportage ‘Wat als het PSA weer oploopt na hormoontherapie?’
In deze reportage van mei 2022 bespreken wat wat mannen moeten doen als hun PSA weer oploopt terwijl ze behandeld worden met hormoontherapie. Wat is er dan nog mogelijk en hoe maak je een keuze tussen de verschillende behandelmogelijkheden?
U kunt ook de hele reportage bekijken, waarin nog een uroloog en radiotherapeut aan het woord komen over oplopend PSA na een prostaatverwijdering.
Behandeling van prostaatkanker
Prostaatkanker groeit vaak langzaam. Daarom is het niet altijd nodig om prostaatkanker direct te behandelen. Bij een behandeling zijn er namelijk ook bijwerkingen.
Beslist de patiënt samen met de arts om (nog) niet te behandelen? Dan volgt de arts het verloop van de ziekte nauwkeurig met controle-onderzoeken. Dit heet actief volgen of active surveillance. Actief volgen is alleen mogelijk als de prostaatkanker nog klein is en weinig risico geeft. Bij actief volgen zijn er geregeld controle-onderzoeken. Bij een controle kan de arts opmerken dat de tumor is gegroeid. Dat gebeurt bij 1 op de 3 mannen die zijn gestart met actief volgen. Dan is het nodig om de prostaatkanker te behandelen.
Bekijk de video met uitleg over Actief volgen of Active surveillance:
Bij een operatie voor prostaatkanker verwijdert de uroloog de hele prostaat, inclusief de zaadblaasjes. Soms haalt de arts ook de lymfeklieren weg die in de buurt van de prostaat liggen.
De operatie kan op verschillende wijzen gebeuren. Meestal doet de uroloog een kijkoperatie. Vaak is dat met een operatierobot (Da Vinci-robot). Ook kan de uroloog via de buik opereren. Met een snee in de onderbuik komt hij of zij bij de prostaat. Deze operatie wordt steeds minder vaak uitgevoerd, omdat de andere technieken zijn verbeterd. Een ander woord voor de operatie is radicale prostatectomie.
Expertziekenhuizen voor prostaatkankeroperaties
Een prostaatkankeroperatie is een complexe behandeling. De beste resultaten worden behaald als het medisch team sub-gespecialiseerd is in prostaatkanker en veel ervaring heeft met het uitvoeren van deze operatie. Prostaatkankerstichting stelt daarvoor een minimaal aantal van 250 radicale prostatectomiën per jaar. Nadere toelichting leest u in ons visiedocument.
Er zijn in Nederland een aantal ziekenhuizen aangewezen als expertziekenhuis voor prostaatkankeroperaties. Bekijk hieronder welke ziekenhuizen dit zijn.
Expertziekenhuizen voor prostaatkankeroperatie (radicale prostatectomie)
Bekijk de video met uitleg over de radicale prostatectomie of prostaatverwijdering:
Bij inwendige bestraling wordt het gebied waar de tumor zit van binnenuit bestraald. De arts plaatst radioactief materiaal dichtbij de tumor. Er zijn twee manieren om de prostaatkanker inwendig te bestralen: met jodiumzaadjes en met een iridiumbron.
Jodiumzaadjes zijn kleine korreltjes die radioactieve straling afgeven. De arts plaatst de zaadjes met een naald in de prostaat. Hiervoor krijgt de patiënt een verdoving of een algehele narcose. De urine wordt opgevangen met een blaaskatheter. De patiënt mag naar huis als hij weer kan plassen.
Na de behandeling blijven de jodiumzaadjes in de prostaat zitten. Het is niet nodig om ze weg te halen, de zaadjes kunnen geen kwaad. De sterkte van de straling neemt langzaam af. Na een half jaar is de straling grotendeels verdwenen, en na een jaar is er helemaal geen straling meer.
De radioactieve straling in het lichaam is niet gevaarlijk voor andere mensen. Wel zijn er een aantal leefadviezen voor de periode na de behandeling.
Een andere manier van inwendige bestraling is met een iridiumbron. Bij deze behandeling plaatst de arts een paar dunne slangetjes in de prostaat. Deze slangetjes heten bronhouders. De arts sluit de bronhouders aan op een bestralingstoestel. Het bestralingstoestel brengt de radioactiviteit via de bronhouders in de prostaat.
Tijdens de bestraling ligt de patiënt in een bed in een speciaal afgesloten kamer. Een blaaskatheter vangt de urine op. Na de behandeling is de patiënt vrij van straling; leefadviezen zijn niet nodig.
Bekijk hieronder de video met uitleg over inwendige bestraling of brachytherapie:
Bestraling is een mogelijke behandeling bij niet-uitgezaaide prostaatkanker. Soms is bestraling de enige behandeling. Soms is het een behandeling na een operatie, of in combinatie met hormonale therapie.
Bij uitgezaaide prostaatkanker is bestraling ook een mogelijke behandeling, in combinatie met hormonale therapie. Het doel is dan om de klachten door de uitzaaiingen te verminderen.
Bestraling is de behandeling van kanker met straling. De straling doodt de kankercellen. Een ander woord voor bestraling is radiotherapie.
De straling komt uit een bestralingstoestel. De straling gaat van buitenaf door de huid heen. Voor de bestraling begint, bepalen de radiotherapeut en radiotherapeutisch nauwkeurig de hoeveelheid straling en de plek van de bestraling.
Bekijk hieronder de video met uitleg over uitwendige bestraling of radiotherapie:
Hormonale therapie remt de groei van de kankercellen. De prostaat en de prostaatkankercellen groeien door het hormoon testosteron. Hormonale therapie gaat de werking van testosteron op de kankercellen tegen. De meeste mannen met prostaatkanker krijgen hormonale therapie als de kanker is uitgezaaid. De hormonale therapie is erop gericht om de ziekte te remmen en klachten te verminderen.
De hormonale therapie bij uitgezaaide prostaatkanker begint vaak met injecties. Deze injecties zorgen ervoor dat de zaadballen minder testosteron maken. De injecties zijn er iedere maand, of iedere drie tot zes maanden. Er zijn verschillende soorten medicijnen beschikbaar.
Soms kan de arts voorstellen om de zaadballen te verwijderen. Zo maakt het lichaam bijna geen testosteron meer aan. Dit heet een castratie. Een castratie is medisch gezien geen grote ingreep, maar kan emotioneel zwaar zijn.
De meeste prostaatkankers reageren na 1 tot 3 jaar niet meer op de injecties (of op de effecten van de operatie aan de zaadballen). Het PSA gaat dan weer stijgen. De tumor is dan resistent geworden voor de hormonale therapie. Dit heet castratie-resistente prostaatkanker (CRPC). In deze fase zijn verschillende medicijnen mogelijk.
Bekijk de verschillende Kijksluiter-video’s, waarin de werking en bijwerkingen van de verschillende soorten anti-hormonale therapie worden besproken.
Bekijk de video met uitleg over hormonale therapie
Bij prostaatkanker is chemotherapie een behandeling als er uitzaaiingen zijn. Het doel van de behandeling is niet om beter te worden, maar om de ziekte te remmen. Chemotherapie is mogelijk als hormonale therapie niet meer werkt of om klachten door botuitzaaiingen te verminderen.
Chemotherapie is een behandeling met medicijnen. De medicijnen doden de kankercellen, maar ook sommige gezonde cellen. Daardoor kunnen bijwerkingen ontstaan.
Meestal krijgt de patiënt chemotherapie in het ziekenhuis, vaak via een infuus in een bloedvat van een arm. Via het bloed komen de medicijnen in het lichaam.
Na de behandeling volgt een rustperiode van enkele weken. Daarna volgt opnieuw een behandeling met chemotherapie. Een cyclus van behandeling en rustperiode heet een chemokuur. Een behandeling bestaat meestal uit meerdere chemokuren.
Als hormonale therapie niet meer werkt, is radioactief radium soms een behandeling bij uitgezaaide prostaatkanker. Radioactief radium geeft lokaal straling af en remt zo de groei van de prostaatkankercellen in de botten. Het doel van de behandeling is het leven verlengen en pijn in de botten te verminderen.
Het radioactief radium wordt toegediend via een infuus in de arm. Het kan een paar weken duren voordat merkbaar is dat de klachten minder worden. Het infuus is in principe zes keer, met telkens een maand ertussen. De conditie moet goed genoeg zijn om de zes behandelingen af te maken. Voor elk infuus controleert de arts de bloedwaarden. De toediening van het infuus duurt ongeveer een uur. De patiënt kan iemand meenemen, maar geen kinderen en zwangere vrouwen.
Sommige mannen met uitgezaaide prostaatkanker komen in aanmerking voor een behandeling met lutetium-PSMA. Lutetium is een radioactieve stof. Lutetium-PSMA is soms een optie als er geen andere behandelingen meer mogelijk zijn. De behandeling is beschikbaar in een paar ziekenhuizen in Nederland. Overleg met u behandelend arts of u in aanmerking komt voor deze behandeling.
Wat is PSMA-therapie?
PSMA staat voor Prostaat Specifiek Membraan Antigeen. Het is een eiwit dat voorkomt in de celwand van prostaatcellen. Wanneer zo’n cel zich tot kankercel heeft ontwikkeld, dan is de hoeveelheid PSMA 10 tot 200 keer hoger dan in een gezonde cel. Nu is er een stofje ontdekt dat zich hecht aan PSMA, een zogenoemde ‘tracer’. Aan die tracer kunnen weer andere stofjes worden gekoppeld, bijvoorbeeld het radioactieve Lutetium-177. Als iemand uitgezaaide prostaatkanker heeft, zijn de prostaatkankercellen door het hele lichaam verspreid. De patiënt krijgt een injectie met de tracer waaraan Lutetium-177 zit gekoppeld. De tracer hecht zich vervolgens alleen aan de kankercellen, zodat alle radioactieve deeltjes precies op de juiste plek terecht komen: in de tumoren. Lutetium-177 ruimt zo heel doelgericht de kankercellen op.
Video: Lutetium-177 PSMA bij uitgezaaide prostaatkanker
Rond lutetium-177 PSMA dat sinds kort in Nederland beschikbaar is en wordt vergoed, zijn nog veel vragen. Stichting DUOS maakte in september 2022 een video over de laatste stand van zaken.
In deze video komen twee patiënten aan het woord, Peter en Cedric. Beiden kregen 4 behandelingen met Lutetium-177 PSMA en zij vertellen over hun ervaringen en de resultaten.
Daarnaast vertelt prof. dr. Ronald de Wit hoe lutetium werkt en voor wie het geschikt is. Hij vertelt ook wat de meest actuele studieresultaten zijn. ‘De ontwikkelingen gaan snel en we weten al veel meer’, aldus prof. dr. Ronald de Wit
Met moleculaire diagnostiek wordt bedoeld het in kaart brengen van de tumor (op DNA, RNA of eiwit niveau). Er wordt gezocht naar specifieke afwijkingen met een mogelijkheid tot behandeling, vaak in studieverband. Dit is een methode om doelgerichte (ook wel persoonsgericht genoemd) therapie (behandeling) mogelijk te maken.
Bij deze patiënten wordt dus een uitgebreide DNA-analyse van de tumor uitgevoerd, waarbij wordt gekeken of in de tumor bepaalde genetische afwijkingen voorkomen die we al van andere type kankers kennen. Genetische afwijkingen waarvoor wél een gerichte therapie bestaat, maar alleen voor die andere kankersoorten.
Ongeveer 25% van de patiënten krijgen na afloop van het onderzoek een extra behandelmogelijkheid. Hierbij kunt u denken aan immuuntherapie of behandeling met zogenoemde PARP-remmers.
Lees verder over moleculaire diagnostiek >>
Bekijk ook de veel gestelde vragen en antwoorden over moleculaire diagnostiek >>
Soms is een behandeling mogelijk waar artsen nog onderzoek naar doen. Dit heet een trial. Vraag de arts of er zo’n trial is voor prostaatkanker.
Lees over nieuwe behandelingen voor prostaatkanker. Of bekijk de trials voor prostaatkanker op onze website.
Bekijk de uitgebreide informatie over de behandeling van prostaatkanker op kanker.nl.
Podcast: maak second opinion bespreekbaar
Nieuwe behandelingen en de juiste volgorde van behandelingen. Op het gebied van prostaatkanker is veel veranderd in de afgelopen jaren. Niet alle internist-oncologen zijn op de hoogte van de laatste inzichten, stelt prof. Ronald de Wit in de podcast van het Erasmus MC. Daarom is het met name op het moment dat eerste hormoontherapie niet meer werkt belangrijk om een second opinion te overwegen. Dit kun je bespreken met je behandelend arts. Beluister de podcast hieronder.
Controles bij prostaatkanker
Na de behandeling van prostaatkanker zijn er regelmatig controles. Het controleschema hangt af van de fase van de ziekte.
Na een behandeling die als doel genezing had, zijn er in het eerste jaar controles na 3, 6 en 12 maanden. Tot 3 jaar na de behandeling is de controle ieder half jaar. Tot 5 of 10 jaar vindt de controle jaarlijks plaats. Soms kan de huisarts de controles overnemen. Dat kan vanaf 5 jaar na de behandeling en als het PSA laag blijft.
Als de prostaatkanker is teruggekomen, dan bepaalt de patiënt samen met de uroloog wanneer de controles zijn. De uroloog kijkt ook naar de klachten en naar de prognose.
Bij uitgezaaide prostaatkanker die gevoelig is voor hormonale therapie zijn er meestal iedere drie maanden controles. Bij castratieresistente prostaatkanker zijn de controles afhankelijk van de soort behandeling.
Een behandeling is niet verplicht
Het is nooit verplicht om een behandeling te volgen. U mag ook nee zeggen tegen een behandeling. Of eerder stoppen. Overleg hierover met de arts of de verpleegkundige.
Multidisciplinair overleg
Uw arts bespreekt uw ziektegeschiedenis met een team van gespecialiseerde artsen en verpleegkundigen. Dit heet een multidisciplinair overleg (MDO). In veel ziekenhuizen in Nederland betrekken de artsen ook specialisten vanuit andere ziekenhuizen bij het multidisciplinaire overleg.
Behandelplan
Uw behandelend arts maakt samen met een aantal andere specialisten een behandelplan voor u. Zij gebruiken hiervoor landelijke richtlijnen en ze kijken naar:
- het stadium van de ziekte
- kenmerken van de tumor, bijvoorbeeld hoe kwaadaardig deze is
- de plaats van de tumor
- uw lichamelijke conditie
Hulp bij het maken van keuzes
Bij prostaatkanker komt het geregeld voor dat u keuzes moet maken, bijvoorbeeld tussen opereren of bestralen, of tussen verschillende soorten hormonale therapie. En wat moet u besluiten als u gevraagd wordt wanneer u wilt starten met de hormonale therapie?
Aan elk besluit zitten voor- en nadelen. U kunt uw vragen en overwegingen natuurlijk bespreken met uw arts. Ook kunt u in steeds meer ziekenhuizen met uw vragen terecht bij gespecialiseerde verpleegkundigen, zoals oncologieverpleegkundigen of verpleegkundig specialisten.
Mogelijk vindt u het moeilijk om over onderwerpen als castratie, erectiestoornissen, uw plas niet op kunnen houden en seksualiteit te spreken. Toch raden wij u aan dit wel te doen, omdat deze gevolgen grote invloed kunnen hebben op uw kwaliteit van leven.
Keuzehulpen
Er zijn verschillende keuzehulpen die u kunnen helpen om samen met uw uroloog te beslissen welke behandeling het beste bij u past. Aan onderstaande keuzehulpen heeft Prostaatkankerstichting haar medewerking verleend.
Keuzehulp bij gelokaliseerd prostaatkanker
Keuzehulp bij uitgezaaide prostaatkanker
Brochure ‘Welke behandeling past het best bij u?
De brochure ‘Prostaatkanker, Welke behandeling past het best bij u?’ kunt u vinden op de website van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. Dit boekje kan u helpen een weloverwogen keuze voor een behandeling te maken. De verschillen tussen de behandelingen staan duidelijk beschreven. Ook leest u tips van mannen die al eens voor deze keuze hebben gestaan. Wij hebben vanuit onze ervaringsdeskundigheid inhoudelijk meegedacht over een boekje waarin de resultaten voor patiënten toegankelijk zijn beschreven.
Webinar ‘Houd zelf de regie bij niet te genezen prostaatkanker
Op 15 mei 2019 zonden wij een webinar / online programma uit over behandelingen bij en leven met niet te genezen prostaatkanker. Dit webinar kunt u terugkijken op deze website.
www.prostaatkankerwijzer.nl
Voor ervaringsverhalen over de behandeling van prostaatkanker kunt u terecht op de Prostaatkankerwijzer.
Film prostaatkankerzorg
Het St. Antonius Ziekenhuis heeft, met medewerking van een vrijwilliger van de Prostaatkankerstichting, een uitgebreide video gemaakt over de 4 fases zien die u als patiënt doorloopt bij (verdenking van) prostaatkanker: verwijzing, onderzoek & diagnose, behandeling en nazorg. De film is in zijn geheel te bekijken (18 minuten), maar u kunt ook iedere fase afzonderlijk bekijken via het keuzemenu dat u in de film ziet. De film is ook interessant als voorbereiding wanneer u naar ander ziekenhuis gaat.