Onderzoek en diagnose bij prostaatkanker

Vanaf de leeftijd van 50 jaar hebben mannen een verhoogd risico op prostaatkanker. De Prostaatkankerstichting vindt het belangrijk dat iedere man vanaf 50-jarige leeftijd hiervan op de hoogte is en ook weet dat vroegonderzoek door de huisarts mogelijk is. Lees onze standpunten over vroegonderzoek en expertdiagnostiek >>

Er zijn verschillende onderzoeken nodig om te kunnen bepalen of er sprake is van prostaatkanker. En of er uitzaaiingen zijn.

De eerste onderzoeken beginnen bij de huisarts. Vermoedt de huisarts dat er sprake kan zijn van prostaatkanker? Dan vinden er verdere onderzoeken in het ziekenhuis plaats, meestal door een uroloog. Dit is een arts gespecialiseerd in ziektes aan de urinewegen en de geslachtsorganen van de man.

De belangrijkste onderzoeken bij prostaatkanker staan hieronder genoemd. Niet alle onderzoeken zijn altijd nodig.

In deze video wordt gesproken over de bewustwording bij mannen dat zij een prostaat hebben en dat ze vanaf 50 jaar een hogere kans op prostaatkanker hebben. Verder wordt gesproken over de rol van de huisarts bij PSA-testen en het belang van goede voorlichting en goede diagnostiek met o.a. de MRI scan. Dit item werd uitgezonden op 1 november 2020. Aan het woord zijn Kees van den Berg, voorzitter Prostaatkankerstichting en Ivo Schoots, radioloog in het Erasmus MC in Rotterdam.

PSA-test

De PSA-test laat zien hoeveel PSA er in het bloed zit. De prostaat maakt PSA aan, dat staat voor Prostaat Specifiek Antigeen. Een PSA-waarde onder de 3 is normaal.

Is de PSA-waarde hoger dan 3, dan kan dat verschillende oorzaken hebben:

• de leeftijd: bij oudere mannen kan het PSA stijgen tot 6
• een goedaardige afwijking in de prostaat, zoals een vergroting of een ontsteking
• het gaat om prostaatkanker; de PSA-waarde zegt ook iets over de groei van de tumor en mogelijke uitzaaiingen

Een PSA-test geeft dus geen zekerheid of er wel of geen prostaatkanker is. Een hoog PSA kán betekenen dat er kanker in de prostaat zit, maar kan ook andere oorzaken hebben.

Een laag PSA betekent niet automatisch dat je geen kanker hebt. Sommige zeldzame, agressieve vormen van prostaatkanker maken namelijk geen PSA aan.

Lees hier onze visie op PSA-testen.

Rectaal onderzoek

Bij een rectaal onderzoek voelt de (huis)arts of de prostaat anders aanvoelt. De arts brengt via de anus een vinger naar binnen. Het onderzoek kan vervelend aanvoelen, maar is meestal niet pijnlijk.

Inwendige echografie

Met een inwendige echografie onderzoekt de uroloog of er een tumor in de prostaat zit. De arts brengt een echosonde via de anus naar binnen.

Een echografie heet ook wel ‘echo’. Een echo is een onderzoek met geluidsgolven. Deze golven zijn niet te horen. De weerkaatsing (echo) van de golven maakt organen en weefsels zichtbaar op een beeldscherm.

MRI-scan

De arts gebruikt een MRI-scan om te zien of het om een kwaadaardige tumor gaat en hoe groot de tumor is. Met behulp van de MRI-beelden kan de radioloog of uroloog ook een biopsie doen.

Een MRI-scan is een heel precieze scan. Het scan-apparaat maakt foto’s in de lengte of de breedte van het lichaam. De arts bekijkt de foto’s op een beeldscherm.

Tijdens de MRI-scan ligt de patiënt stil op een tafel. De tafel schuift in een soort koker of tunnel: de scanner. Het apparaat maakt veel lawaai tijdens de scan. Vaak krijgt de patiënt een koptelefoon met muziek op, om het geluid minder te horen.

Bekijk hier een video over de prostaat MRI

Biopsie

Om zeker te weten of het om prostaatkanker gaat, haalt de arts tijdens een echografie een stukje weefsel uit de prostaat  voor onderzoek. Het stukje weefsel heet een biopt. Het onderzoek heet een biopsie. De arts maakt eerst een MRI-scan van de prostaat, zodat duidelijk is waar hij of zij moet prikken.

De patholoog onderzoekt het biopt in het laboratorium. Die kan dan vaststellen of de afwijking kanker is of niet.

Bekijk hier een video over biopsie

Bekijk hier een video over MRI gestuurde fusiebiopten (via het perineum)

PET-CT-scan met PSMA

Een PET-CT-scan is een PET- en een CT-scan tegelijk. Voor het onderzoek spuit de laborant PSMA in een bloedvat. Daarmee worden de kankercellen zichtbaar op de PET-scan.

Tijdens de scan ligt de patiënt op een tafel. De tafel schuift een paar keer door een ronde opening heen: de scanner. De scanner maakt foto’s vanuit alle hoeken. De arts kan de foto’s op een beeldscherm bekijken.

Urineonderzoek

In sommige ziekenhuizen kun je een urineonderzoek krijgen. Hierbij onderzoekt de arts prostaatcellen in de urine. Toont deze urinetest een afwijking aan, dan is er een hoger risico op prostaatkanker. Er is dan vaak nog een biopsie nodig om de diagnose prostaatkanker te stellen.

Botscan

Als prostaatkanker uitzaait, is dat vaak naar de botten. Meestal gebruikt de arts een PET-CT-scan om uitzaaiingen in de botten op te sporen. Soms is een botscan nodig. Dit is een foto van je skelet waarop mogelijke uitzaaiingen in de botten te zien zijn.

Lees de uitgebreide informatie over onderzoeken bij prostaatkanker op kanker.nl.

De diagnose prostaatkanker

Horen dat je prostaatkanker hebt, is ingrijpend. Tijdens het gesprek vertelt de arts veel.

Neem daarom iemand mee naar het gesprek. Ook kan het handig zijn om het gesprek op te nemen om het later terug te kunnen luisteren. Overleg dit van tevoren altijd even met de arts.

De arts vertelt meer over de tumor. Bijvoorbeeld hoe groot de tumor is en of er uitzaaiingen zijn. De arts vertelt ook welke behandelingen er zijn. Vraag naar de voordelen en de nadelen van de behandelingen. Meestal is het niet nodig om direct te beslissen over de behandeling. Neem de tijd om er rustig over na te denken.

Deze 3 vragen kunnen helpen tijdens het gesprek:

• Wat zijn mijn mogelijkheden?
• Wat zijn de voordelen en nadelen van deze mogelijkheden?
• Wat betekent dat voor mijn situatie?

Bekijk meer tips voor het gesprek met de arts op kanker.nl.

Johan Weijenberg vertelt in deze video wat prostaatkanker met hem heeft gedaan en wat dit betekende voor hem en zijn familie.

Stadiumindeling bij prostaatkanker

Van uw arts hoort u in welk stadium prostaatkanker is. En wat dat betekent voor uw behandeling en vooruitzichten.

Prostaatkanker wordt als volgt ingedeeld:

• Lokale prostaatkanker (stadium 1 en 2)
• Doorgegroeide prostaatkanker (stadium 3)
• Uitgezaaide prostaatkanker (stadium 4)

Artsen gebruiken ook wel de TNM-indeling. Deze letters staan voor:

• T van tumor: hoe groot de tumor is en of de tumor is doorgegroeid in weefsel eromheen.
• N van node (lymfeklier): of er uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn
• M van metastasen: zijn er uitzaaiingen ergens anders in het lichaam, zoals in de botten of andere organen.

Bekijk uitgebreide informatie over de stadiumindeling op kanker.nl.

Video over TNM: stadium aanduiding:

In de video hieronder wordt uitgelegd hoe het TNM systeem werkt dat wordt gebruikt om het stadium van de kanker aan te duiden.