Marjolein Spronk en Harm Kuipers
Maart jl. presenteerde de Prostaatkankerstichting (PKS) haar herziene visie op optimale prostaatkankerzorg voor mannen die de diagnose prostaatkanker hebben gekregen. Op 1 juli 2021 voegde PKS hier een visie aan toe over de vroege opsporing van prostaatkanker om daarmee de diagnose in een zo vroeg mogelijke fase te kunnen stellen.
Aanleiding voor een visie op vroege opsporing
Ofschoon de meeste mannen sterven met en niet aan prostaatkanker, overlijden toch elk jaar in Nederland ongeveer 2500-3000 mannen aan prostaatkanker. Op dit moment wordt bij 1 op de 5 mannen prostaatkanker gediagnostiseerd als deze al gemetastaseerd (uitgezaaid) is. Eén van de verklaringen hiervoor is dat prostaatkanker vaak lang onopgemerkt blijft en pas in de gemetastaseerde fase klachten geeft. Helaas is dan een behandeling gericht op genezing niet meer mogelijk. Er is dus veel aan gelegen om (vooral de agressieve vorm van) prostaatkanker tijdig te signaleren.
In termen van overleving en gezondheidswinst kan door vroegdiagnostiek de meeste winst worden geboekt bij de leeftijdscategorie tussen de 50 en 70 jaar. Soms komt prostaatkanker vaker in de familie voor en is er een verhoogd risico op een genetische afwijking. In dat geval wordt vroegdiagnostiek aangeraden vanaf 45 jaar.
Zolang er geen sprake is van bevolkingsonderzoek naar prostaatkanker, bepleit de Prostaatkankerstichting dat mannen in deze leeftijdscategorie bekend zijn met verhoogde kans op prostaatkanker en ook van de mogelijkheid van individuele opsporing van prostaatkanker.
PKS adviseert hen om over deze mogelijkheid in gesprek te gaan met naasten en de huisarts en goed geïnformeerd over de voor- en nadelen, een beslissing te nemen.
Als reactie op een verzoek om vroege opsporing bij de huisarts constateert de Prostaatkankerstichting een aanzienlijk praktijkvariatie, variërend van volledige medewerking, ontmoediging, of pertinente weigering. Voor patiënten die een eerder verzoek door de huisarts werd ontraden of geweigerd en later in een gemetastaseerde fase van de ziekte gediagnosticeerd zijn, is dit wrang en moeilijk te accepteren.
Huisartsen waren vaak terughoudend omdat de voordelen in termen van redden van levens niet opwogen tegen de overdiagnostiek, complicaties bij diagnostiek en overbehandeling.
Zeker voor mannen met een agressieve vorm van prostaatkanker (plm. 25-30%) is het belangrijk dat tijdig wordt doorverwezen. De kansen op genezing of langer leven met behoud van een goede kwaliteit van leven zijn dan aanmerkelijk beter.
Goed nieuws; nieuwe ontwikkelingen
Mede door de nieuwe ontwikkelingen in de diagnostiek van prostaatkanker en gerichtere inzet van active surveillance (actief volgen) is de balans tussen voor- en nadelen van vroegdiagnostiek verschoven ten gunste van de voordelen. De diagnostische aanpak is verfijnd en onder andere de prostaat-MRI kan onderscheid maken tussen agressieve en weinig agressieve tumoren. Op grond van de MRI-beeldvorming kan worden beslist of er biopten genomen moeten worden of niet. En met MRI-beeldvorming kan de tumor gerichter worden aangeprikt. Heel vroeg in het diagnostisch zorgpad kan worden beoordeeld of vervolgdiagnostiek of behandeling noodzakelijk is, waardoor het aantal onnodige biopten, het aantal onnodige behandelingen met risico’s op complicaties aanzienlijk wordt beperkt. Bij het merendeel van de patiënten is na MRI-onderzoek geen vervolgonderzoek nodig. MRI-onderzoek is inmiddels in de richtlijn voor diagnostiek van prostaatkanker opgenomen.
De Prostaatkankerstichting vindt het belangrijk dat huisartsen op de hoogte zijn van deze ontwikkelingen en de geringere kans op overdiagnostiek en overbehandeling. Het NHG neemt de actualiteiten mee in het (momenteel) herzien van de standaard Prostaatcarcinoom, bijlage van de standaard Mictieklachten bij mannen.
Campagne
De Prostaatkankerstichting wil dat iedere man de beste kansen krijgt op overleven of levensverlenging met behoud van kwaliteit van leven. Daarvoor is een tijdige en adequate opsporing van prostaatkanker die actieve behandeling behoeft noodzakelijk.
In het najaar van 2021 wil de Prostaatkankerstichting een bewustwordingscampagne houden met als doel mannen te informeren over prostaatkanker, de mogelijkheid van vroegdiagnostiek en om daarmee een goed en vruchtbaar gesprek met de huisarts te stimuleren. De huisarts kan mannen keuze ondersteunende, actuele voorlichting geven, objectief en vrij van sturing in een bepaalde richting. Tevens kan gebruik worden gemaakt van bronnen als Thuisarts.nl, de Keuzehulp ‘Testen op prostaatkanker’ of de Prostaatwijzer. Volgens de NHG-standaard, moet een man die goed geïnformeerd is over de voor- en nadelen, zelf kunnen beslissen of hij wel of niet het onderzoek naar prostaatkanker wil aangaan.
Expertdiagnostiek
Wanneer de huisarts aanvullende diagnostiek nodig acht, is het wenselijk dat de huisarts, in overleg met de patiënt, gericht verwijst naar een ziekenhuis dat beschikt over de juiste MRI-apparatuur en ervaren radiologen om prostaat-diagnostiek naar de laatste stand van de medische wetenschap te verrichten.
Tot slot
Wegens de veranderde balans tussen de voor- en nadelen van vroege opsporing van prostaatkanker acht de Prostaatkankerstichting een heroverweging van bevolkingsonderzoek opportuun.
Bekijk de visie vroege opsporing op de pagina ‘Belangenbehartiging/visies’ >>